Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos en ch'ol
TYOMEL P’ÄTYÄTY’AÑ TYI KOMOL XINLUMTYAK TYI MEJIKU
JUMP’EJ JOL IK’ABA’
JUÑKEJP
LAJKÄÑTYÄÑTYEL TYI JUJUÑTYIKIL
Jump’ej lajm (Art. 1). Ila tyi Tyenmujch’ Mejiku pejtyel lakpi’älob mi ityaj iwenlel tyi ityojlel
ili ña’al tyulmaty’, ma’añik majki mi imejlel tyi imäktyäñtyel, jinjach me che’ wali yâl ila tyi
juñ.
Ma’añik majki mi imejlel tyi tyik’läñtyel ila tyi Tyenmujch’ Mejiku. Jiñi tyäk’läbilobä tyilembä
tyi ñajtybälum, che’ mi ijule tyilel ila tyi jumpejty lumal Mejiku, mi ityaj ikotyäntyelob ja’el
che’ bajche’ mi itsiktyesañ ila tyi juñ.
Yik’oty ja’el ma’añik mi imejlel tyi p‘ajtyäl jiñi lakpi’älob, machbä ts’äkälik yok ik’äb,
maxtyobä tyajbilik ija’bilel, bajche’ añ lajk’ok’lel, lajkuxtyälel, lakñopbal, lakña’tyibal, bajche’
mi lakcha’leñ ñujpuñel o yañtyakbä che’ bajche’ mi ityo’o jojp’el imul lakpi’äl cha’añ mi
ijisäbeñ jiñi ikotyäntyel ila tyi pañämil.
Chap’ej lajm (Art. 2). Ili tyejmujch’ Mejikuj, jump’ejljach mach ty’oxbilik.
Ila tyi Tyenmujch’ Mejiku tyi ichajp tyi ichajp añ melbaläl tyilembä tyi ityojlel ñaxañ
xchumtyälob, jiñob iliyi jiñäch ñaxañ xchumtyälob tsa’bä p’ojliyob ila tyi lum che’ tsa’ juli jiñi
kaxlañob, k’älä käntyäbilbä icha’añ jiñi iña’tybalob, ye’tyelob, imelbalob, yik’oty bajche’ mi
yujtyeltyak yumäntyel.
Jiñi lakpi’älob yom mi icha’ k’ajtyesañ majlel jiñi imelbal bajche’ tyi oñi wajali, cha’añ mi
ik’äñ iyäl ibä cha’añ lakpi’äläch tyi laklumal.
Jiñäch junmojty lakpi’äl iyumobä laklumal junsujmobä iye’tyel, iña`tyibal yik’oty imelbal,
yik’oty bajche’ mi ibaja chajpañ iyumäntyelob che’äch bajche’ ñämäl iñusaj k’iñ tyi oñi
wajali.
Jiñi lakpi’älob muk’äch imejlel ibajñel chajpañob majlel wembä ichumtyäl ila tyi jumpejty
ilumal Mejiku, cha’añjach che’äch bajche’ mi iyäl ila tyi tyulmaty’añ cha’añ ma’añik ty’oxbä.
Cha’añ mi iweñ käjñel ili lakpi’älob tyi jujump’ej lumaläl, jiñäch mi ik’äjñel bajche’ mi iyäl ila
tyi ña’altyulmalty’añ yik’oty tyi tyulmalty’añ tyi jujunmojty iyumäntyel tyi Mejiku, yik’oty
pejtyel bajche’ mi yäl tyi jujunmp’ajk’ ila tyi jump’ej lajm ili ty’añ, yik’oty tyi isujmlel lakty’añ
ya’ baki chumulonlaj.
A. Ili ña’al tyulmatyañ, muk’äch ikäñ yik’oty mi ikotyañ cha’añ mi ibaja chajpañ bajche’
yom chumtyälob, cha’añ:
I. Mi iña’tyañ bajche’ mi ibajñel chajpañob iñusaj k’iñ yik’oty junsujmbä iye’tyel,
iyumäntyel yik’oty imelbalob.
II. Mi ibajñel k’äñ isujmlel ichumlibob cha’añ mi ityoj-esañ majlel iwokol jiñi tyejkum,
cha’añjach mach mi iyäjñel bajche’ mi iyäl ili ña’altyulmalty’añ, mi ip’is ikäntyäntyel tyi
jujuntyikil lakpi’äl, jiñi wembä ajñel, yik’oty mi ikäjñel iñuklel jiñi x-ixikob. Jiñi tyulmaltyáñ mi
iyäk’ tyi käjñel majlel bajche’ mi ik’äjñel ye’tyel jiñi xmeloñel yik’oty tyi melojibäl antyakbä.
III. Mi ibajñel yajkañob iyaj-e’tyel jiñi lakpi’älob, che’äch bajche’ yujilob tyoj-esayaj,
bajche’ añob imelbal yik’oty bajche’ añ iñusajk’iñ cha’añ uts’aty mi ichajpañob majlel
ilumal, cha’añjach lajal mi ich’äjmel iñuklel jiñi x-ixikob tyi ityojlel wiñikob, che’äch bajche’
mi yäl ila tyi ña’al tyulmalty’añ yik’oty bajche’ bajñel añ tyi ye’tyel jiñi yumäl tyi jujump’ej
tyejklum.
IV. Mi ikäntyañ yik’oty mi ip’äty-esäñ jiñi ity’añ, ikämbal yik’oty pejtyel ixajb jiñi melbaläl
ip’ätyälelbä ikämbal.
V. Mi ikäñtyäñ yik’oty mi iweñ-esan majlel jiñi ichumlibob, yik’oty mi iweñ käntyañ
majlel iwenlel ilumtyakob, che’äch bajche’ mi yäl ila tyi ña’al tyulmal ty’añ.
VI. Che’ mi lakochel laktyaj laklum, yom lakp’is bajche’ mi lakcha’añañ jiñi lumtyak,
che’äch bajche’ mi yäl ila tyi ña’altyulmal ty’añ, yik’oty bajche’ mi yäl jiñi tyulmal ty’añ
cha’ambä lum, che’äch bajche’ tyajbilob icha’añ yañobä lakpi’äl tyi ilumalob, yik’oty mi
ik’äñ tyi tyijikñañ ipejtyel ik’ok’lel yik’oty ikuxtyälel jiñi lum baki chumul, jiñjach jiñi lum ambä
tyi ityojlel yumäl ma’añik mi mejlel tyi tyäk’läntyel, kome che’ mi yäl ila tyi ña’al
tyulmalty’añ. Pejtyel jiñi alä tyejklumtyak muk’äch imejlel ikomol tyempañob ibä cha’añ mi
ik’äñob, cha’añjach che’äch bajche’ mi yäl ila tyi tyulmalty’añ.
VII. Jiñi lumaltyak baki añ yonlel lakpi’älob mi imejlel iyajkañ iyaj e’tyel cha’añ mi imajlel
imel ye’tyel tyi joltyejklum.
Tyi ña’al tyulmaty’añtyak yik’oty tyi tyulmalty’añ ambä tyi ityojlel mojty yumäntyel mi iweñ
käñ yik’oty mi ityoj-esañ majlel jiñi wembä ajñel ya’ tyi joltyejklumtyak, cha’añ mi ip’äty-
esañ majlel yäjk’el ty’añ yik’oty tyemel iyumañtyel bajche’ añ ñusak’iñtyak yik’oty bajche’
bajñel wemba chumtyal.
VIII. Mi lajk’axel tyi iñuklel ik’äjñibal ila tyi ilumal Chyapas. Cha’añ mi ik’el ijak’ibal jiñi
alibilixbä tyi ñaxañ, tyi pejtyel melojibäl tyi ityojlel juntyikil lakpi’äl o tyi komol pejtyelel, yom
cha’añ mi ich’äjmel tyi ñuk imelbalob tyi jujunchajp ikämbalob bajche’äch mi yäl ila tyi
ña’altyulamal ty’añ. Pejtyel lakpi’älob muk’ imejlel ityaj majki mi isutyk’iben ity’añ yik’oty
ikotyäntyel añbä ikämbal tyi ity’añ yik’oty imelbal.
Ili ña’altyulmalty’añ yik’oty ili tyulmalty’añ tyi jujump’ej mojty yumäntyel mi yäl bajche’ añ
isujmlel ili bajñel chumtyäl cha’añ weñ tyoj chuki iwenlel yomob tyi ilumal tyi jujump’ej
ilumalob, yik’oty bajche’ mi ityoj-esañ tyi käjñel jujump’ej ilumal yik’oty tyi ityojlel jump’ej
tyejklum.
B. Jiñi lajyumäntyel, Jiñi xinyumäñntyeltyak yik’oty jiñi xutyyumäntyeltyak, cha’añ mi
ipuk majlel tyi junlajal ikotyäntyel lakpi’älob yik’oty cha’añ mi ijisañ majlel pejtyel jiñi
p’ajtyäl, jiñäch jiñi yotylel e’tyeltyak mi isub isujmlel bajche’ mi ik’äjkel majlel iweñlel
lumaltyak, bakibä mi ilaja ña’tyañob majlel tyi tyemujch’ lakpialob.
Cha’añ mi jisañ majlel chuki mi tyik’lañ lakpialob, jiñi yumälob mi xijk’elob tyi:
I. Ñuk-esañ majlel iwenlel lakpi’älob tyi jujump’ej lumaläl, cha’añ mi ip’äty-esañ e’tyel
tyi ityojlel lakpi’älob tyi jujunmojty, cha’añ uts’aty mi ichumtyälob tyi ilumal, cha’anjach
Para continuar leyendo
Solicita tu prueba